MAROKAŃSCY BERBEROWIE

Berberowie to rdzenna ludność Maroka, która od tysięcy lat zamieszkuje jego górskie i pustynne rejony. Istnieje wiele teorii usiłujących dowieść źródeł pochodzenia tego tajemniczego ludu i wciąż trwają dyskusje, czy są oni potomkami starożytnych Fenicjan, Rzymian, wędrujących na północ afrykańskich plemion; czy może Koptów lub Amalekitów, którzy przed wiekami przybyli tu ze wschodu?

Dzisiejsi Berberowie posiadają etniczne cechy orientalne, saharyjskie i europejskie, więc z pewnością geny i kultura ich przodków przez tysiąclecia mieszały się z genami i kulturami ich kolejnych najeźdźców.

Samych siebie nazywają IMAZIGHEN – “wolnymi ludźmi”,  całkowicie odrzucając powszechne i pejoratywnie brzmiące określenie Berber (od łac. barbarus – barbarzyński). Ich język, kolektywnie określany jako Tamazight,  jest zbiorem dialektów używanych przez poszczególne plemiona. Kiedyś był to język pisany, z własnym alfabetem; dziś zapisywany jest najczęściej w transkrypcji łacińskiej lub arabskiej.

Pomimo wielowiekowej historii najazdów i wpływu obcych cywilizacji, a szczególnie intensywnej islamizacji ich kultury w XI–XIII wieku, Berberowie zdołali zachować odrębność swego starożytnego dziedzictwa, pierwotnych wierzeń i rytualnych ceremonii. Do dziś kultywują całkowitą niezależność (również od instytucji państwowych), z Islamu czerpiąc tylko korzystne dla swej kultury elementy i pieczołowicie przekazując kolejnym pokoleniom długowieczną tradycję umiłowania wolności oraz umiejętność adaptacji w trudnym, często ekstremalnym środowisku.

Ich życie toczy się w całkowitej harmonii z cyklicznym rytmem natury. Plemiona osiadłe na północy oraz w środkowej części kraju zajmują się rolnictwem, skrzętnie wykorzystując każdą piędź cennej ziemi, łącząc to zajęcie z hodowlą bydła, owiec i dromaderów oraz z twórczością tkacką i garncarstwem. Niewielka już grupa nomadów para się także pasterstwem i handlem, przemierzając z towarem pustynne rejony Sahelu.

Berberyjskie wioski wznoszone są, jak przed wiekami, z lokalnie dostępnych materiałów: w górach Atlasu i Rifu z kamienia i skały; a na nizinach, w pobliżu oaz, z pise – mieszaniny gliny, słomy, drobnych kamyków i wody. Budynki zdają się organicznie wyrastać ze skał, z górskich zboczy i z podłoża żyznych dolin. Wznoszone ciasno obok siebie – solidne, kubistyczne w kształcie, z maleńkimi oknami – sprawiają wrażenie niedostępnych twierdz. Zaprojektowane tak, by zimą zachowały ciepło, miały też chronić mieszkańców oraz ich dobytek przed
najazdami wrogich plemion. Najbardziej ciekawe są kazby i ksary – ufortyfikowane gliniane wioski/spichlerze, otoczone masywnymi murami i wysokimi wieżami, które – jak fantastyczne, piaskowe zamki – wynurzają się ze złocisto-rudego podłoża. Wnętrza tych glinianych domostw, proste i praktyczne, zawsze dekorowane są przez lokalnych rzemieślników- artystów. Każda okiennica, każde drzwi, każda kołatka, drewniane sufity, wszystkie przedmioty codziennego żytku: ceramika, dywany i kobierce wykonane są z troską o ich funkcjonalność i piękno.

Życie plemion berberyjskich niezmiennie toczy się w ścisłych kręgach rodzin i klanów. Wychodząca za mąż kobieta (zwykle w obrządku islamskim, zawierającym jednak dużo starsze, rytualne
elementy tradycji plemiennej) włączona zostaje do klanu i rodziny męża. Pomimo częściowej integracji z kulturą Islamu, Berberowie zachowali swą pierwotną tradycję monogamii;
a kobiety mogą cieszyć się niezależnością i dużo wyższą pozycją społeczną, niż ich muzułmańskie siostry ze wschodu.

Rodziny wywodzące się od jednego przodka tworzą klan, a skupisko zamieszkałych przez różne klany wiosek tworzy organizację plemienną zwaną Cabila.
Tą zarządza wódz –Qaid  wraz z  radą starców i zgromadzeniem mędrców (Djemma), którzy administrują wioską, nadzorują ustny przekaz plemiennych tradycji oraz moderują rodzinne konflikty.
Za kultywację wierzeń i rytuałów religijnych odpowiedzialni są przywódcy duchowi – Fqiq. Przewodzą oni ceremoniom, gwarantującym przychylność aury, pomyślne zasiewy i zbiory, zdrowie dla
mieszkańców wiosek i ich zwierzęcych stad. Towarzyszą obrzędom i rytuałom związanym z cyklem życia klanu i jego poszczególnych członków; służą jako szamani, egzorcyści, celebrują plemienne i religijne
święta.

Zawsze oczekiwanym urozmaiceniem życia, szczególnie dla kobiet, stają się lokalne jarmarki i rodzinne uroczystości oraz pielgrzymki do grobów świętych mędrców. To radosne okazje, podczas których kobiety
w swym najlepszym odzieniu, ozdobione cenną biżuterią i amuletami, biorą udział w barwnych, ekstatycznych rytuałach tańca i śpiewu, przy akompaniamencie hipnotycznych, wybijanych na bębnach i tamburynach rytmów.

Alicja Nikiel

 

Więcej fotografii Alicji Nikiel zobaczyć można na wystawie czasowej „Maroko, szkice podróżne”, czynnej już tylko do końca tygodnia! Serdecznie zapraszamy!

Skip to content