ZELLIDŻ – SZTUKA UKŁADANIA MOZAIK

Ze wszystkich, kultywowanych w islamskim świecie form sztuki zdobniczej niewątpliwie najbardziej urzekająca jest marokańska tradycja zellidż  (sztuka układania mozaik przy użyciu ręcznie ciętych, glazuro-
wanych ceramicznych kafelków). Marokańskie mozaiki uwodzą, hipnotyzują oko, zmuszając je do wędrówki niekończącym się labiryntem barwnych wzorów. Sama sztuka mozaiki jest równie stara jak i cała śródziemnomorska cywilizacja. Antyczni Grecy i Rzymianie upiększali podłogi i ściany swych świątyń oraz patrycjuszowskich willi dziełami skomponowanymi z małych kostek kolorowego kamienia lub szkła. Ślady tej tradycji wciąż można obejrzeć w Volubilis, starożytnym rzymskim mieście na terenie dzisiejszego północnego Maroka.

Jednakże dopiero wpływ Islamu oraz rozpowszechnienie perskiej tradycji tworzenia ceramicznych dekoracji na licach budowli, ugruntowało w Maroku pozycję tej formy sztuki. Maurowie, z wrodzonym poczuciem estetyki i niezależnością myśli twórczej, na swój sposób zinterpretowali perskie, błękitne ceramiczne dekoracje. Wykorzystując własną kolorystykę oraz formy, stworzyli specyficznydla mozaiki marokańskiej styl. Wyróżnia go zastosowanie niezwykłej palety kolorystycznej (rezultat wpływów berberyjskich) oraz skomplikowanych form geometrycznych, które układane są z wyciętych w indywidualne
kształty ceramicznych kafli. Istnieje około 360 wzorców na kształty kafli (fourmah). Te mogą być glazurowane na każdy z tradycyjnych kolorów: błękit, zieleń, biel, żółcień i czerń (czerwienie oraz wszelkie odcienie podstawowej gamy barw są stosunkowo niedawnym dodatkiem do kolorystycznego spektrum).

Ilość zawiłych kombinacji kompozycyjnych jest ogromna i żadna z nich nie jest zapisana. Pierwsze lata edukacji przyszły mistrz, Zlaydżi, spędza na niekończących się ćwiczeniach w rysowaniu geometrycznych form. Wszelkie możliwe kombinacje wzorów i poszczególnych elementów mają utrwalić się głęboko w jego pamięci, by w przyszłości mogły być przywołane w mgnieniu oka. Od niego wymagana jest więc wiedza geometryczna i matematyczna, poczucie formy, przestrzeni i porządku oraz zmysł artystyczny i wyobraźnia (niejednokrotnie tradycyjne kompozycje inspirują nowe rozwiązania).

Każdy Zlaydżi, w oparciu o własną wiedzę i doświadczenie wybiera taką konfigurację kafelków, jaka na danej powierzchni będzie wyglądać najbardziej harmonijnie. Klient lub architekt daje zwykle luźne wskazówki dotyczące mozaiki, ostateczna decyzja o kompozycji należy do mistrza, w ten sposób zachowuje on swą artystyczną niezależność.

Tradycja zellidż  kontynuowana jest w Maroku nieprzerwanie po dzień dzisiejszy, w samym Fezie działa około siedmiuset Zlayjdżi , parających się układaniem mozaik oraz edukacją nowych pokoleń adeptów tej
sztuki.

Marokańskie i mauryjskie mozaiki z pobliskiej Andaluzji stały się źródłem inspiracji dla europejskich artystów – ceramiczne dekoracje, min. z pałacu Alhambra w Granadzie oraz z meczetu w Kordobie, miały
ogromny wpływ na graficzną twórczość holenderskiego artysty – Mauritsa Cornelisa Eschera. Jego optycznie iluzyjne kompozycje rozrysowane są dokładnie według tej samej zasady, na której opierają swe konfiguracje marokańscy mistrzowie.

Alicja Nikiel

– Islamic Art, David talbot Rice, Thames & Hudson
– The Met – Building the Moroccan Court
– Zillij in Fez, Louis Werner – Aramco World Magazine 2001

Więcej prac  Alicji Nikiel, a także fotografie z podróży artystki, zobaczyć można na wystawie czasowej „Maroko, szkice podróżne”. Serdecznie zapraszamy!