Rzeszowski haft biały

Haft biały zdobił płócienne części stroju rzeszowskiego, tj. koszule męską i kobiecą, fartuch (spódnicę), zapaskę i chustki.  Pojawiał się również na bieliźnie pościelowej (poszewki, narzuty na łóżko) oraz jako wykończenie firanki.

Anna Targońska wyróżnia trzy fazy rozwoju haftu białego:

I faza haft zgeometryzowany – zależny od struktury tkaniny, mający na celu również wzmocnienie szwów i brzegów,

II faza gdy pojawiają się płótna fabryczne – haft w celu zdobienia, haft płaski, delikatny, roślinny, ułożony pasmowo, czerpany ze strojów szlacheckich, mieszczańskich i szat liturgicznych.

III faza czerpanie z haftów angielskich – duże motywy, duże dziurki, pasmowe kompozycje.

Pod koniec XIX w. dwa wymienione powyżej hafty występują w zdobnictwie strojów obok siebie wzajemnie się przenikając, dając najbardziej rozpowszechnioną postać haftu białego.

Do ściegów stosowanych w hafcie białym należą:

• ścieg przed igłą (fastryga) – stosowana jako podkładka pod inne ściegi,
• ścieg atłaskowy (płaski),
• sznureczek,
• ścieg atłaskowy prosty i skośny,
• ścieg dziergany,
• ścieg wałeczkowy – do obszywania dziurek,
• ażurek wysnuwany – nazywany także „toledo” z haftu richelieu,
• ażurek wycinany.

Wzory haftów, z których korzystały hafciarki pochodziły najczęściej od producentów nici jako bonifikata za zakupione większe ilości nici lub przy stałym zamawianiu. Następnie wzory te kopiowano i przetwarzano włączając w nie przetworzone elementy otaczającej hafciarki przyrody, tworząc w ten sposób własną specyfikę haftów.

Powszechnymi motywami były kiście winogron, gałązki winorośli i liście. Różnorodne kwiaty od małych wykonywanych ściegiem atłaskowym przez średnie, łączące ścieg atłaskowy z dziureczkami, po duże wykonywane za pomocą różnorodnych dziureczek. Poza motywami inspirowanymi szatami liturgicznymi, strojami szlacheckimi, miejskimi i otaczającą przyrodą w hafcie białym pojawiają się też zapożyczenia z innych kultur. Przykładem tego jest buta, w Polsce zwana wzorem tureckim. Jest to motyw pochodzący z dawnej Persji (obecnie Iran), który powstał na początku naszej ery i rozprzestrzenił się na całą Azję Środkową aż do Indii, skąd został sprowadzony do Anglii. Następnie od XVIII w. szkockie manufaktury ulokowane w mieście Paisley zaczęły produkować tkaniny z tym motywem. Do Polski trafił wraz z tkaninami sprowadzanymi z Anglii. W hafcie ludowym zaś pojawił się dzięki wcześniej wspomnianym wzorom rozpowszechnionymi przez producentów nici.

Na podstawie eksponatów z muzealnej kolekcji stroju, prezentowanej w naszym muzeum na wystawie stałej pt. „Na co dzień i od święta” powstała publikacja „Wzornik rzeszowski. Część 2. Haft biały.”

Bartłomiej Jankiewicz